Z 20 stycznia 1185 r. pochodzi pierwsza wzmianka źródłowa o targu książęcym "in Novo Wladislaw", który badacze zgodnie lokalizują w pobliżu kościoła Najświętszej Maryi Panny. Niewątpliwie zarówno targ, jak i pobliska warzelnia soli, tłumaczą szczególną rangę tego właśnie miejsca. Znaczenie osady musiało stale rosnąć, skoro w końcu XII w. powstał tu okazały kościół murowany. Zamysł fundacyjny zrodził się zapewne na dworze księcia mazowieckiego Leszka - syna Bolesława Kędzierzawego.
Nowe możliwości otworzyły się przed miastem po 1230 r., z chwilą wydzielenia Kujaw księciu Kazimierzowi I, który tutaj właśnie ustanowił swą stałą siedzibę.
W granicach Inowrocławia znalazł się nowy zamek książęcy, nowo ufundowany klasztor i kościół franciszkański, ratusz, ważnica i część starej osady z kościołem św. Mikołaja, który od XIV w. był siedzibą parafii. Kościół NMP pozostał poza murami, a leżąca w jego sąsiedztwie osada przekształciła się w jedno z przedmieść, zwane już w XIII w. Starym Miastem.
Obecność książęcego dworu oznaczała włączenie miasta w krąg wielkiej polityki, której szczególny ciężar gatunkowy wynikał z bliskiego sąsiedztwa krzyżackiego. W rezultacie inowrocławianie byli świadkami doniosłych wydarzeń, m.in. zjazdów politycznych, których organizatorami i gospodarzami bywali często franciszkanie. Zakonnicy ci wraz z duchowieństwem miejscowej parafii zaangażowali się również w słynny proces polsko - krzyżacki o Pomorze Gdańskie, który toczył się w tutejszej farze św. Mikołaja, gdzie 10 lutego 1321 r. ogłoszony został wyrok korzystny dla strony polskiej.
Po likwidacji zagrożenia krzyżackiego Inowrocław przestał być areną wydarzeń o ponadregionalnym znaczeniu. Widoczny upadek miasta nastąpił w XVII w. Spowodowany był m.in. najazdami Szwedów. W czasie "potopu" miasto trzykrotnie przechodziło z rąk do rąk. Nie omijały inowrocławian zarazy. Największe spustoszenie przyniosła długotrwała wojna północna (1700-1721). Ubogie już wtedy miasto zostało do reszty zrujnowane przez kwaterujące wojska szwedzkie, polskie i rosyjskie.
Kolejni burmistrzowie (początkowo Polacy, a od 1838 r. Niemcy) nie mogli zapobiec stagnacji. Ginęły ostatnie ślady świetności - zamek starościński, w miejscu którego wzniesione zostały koszary dla pruskiej kawalerii, klasztor pofranciszkański i ratuszowa wieża.
W trzech ostatnich dekadach XIX w. powstały stowarzyszenia kulturalne o wyraźnie narodowym zabarwieniu. Rozwijało się czytelnictwo, ruch muzyczny, tajne organizacje samokształceniowe.
Walka o kulturę nie nabrałaby takiego rozmachu, gdyby nie nowe szanse ekonomiczne, jakie otworzyły się przed miastem po rozpoczęciu przemysłowej eksploatacji złoża solnego, gdyby nie szybki rozwój przemysłu chemicznego, spożywczego i zakładów związanych z obsługą kujawskiego rolnictwa. U schyłku XIX stulecia liczba mieszkańców przekroczyła 26 tysięcy. Powstały ważne dla infrastruktury miejskiej przedsiębiorstwa - wodociągi, gazownia, elektrownia. W 1912 r. uruchomiono nawet linię tramwajową. Całkowicie nowe możliwości otworzyły się przed miastem po założeniu uzdrowiska (1875), w którym wykorzystywano przede wszystkim lecznicze właściwości solanki pochodzącej z miejscowych kopalń.
Klęska Niemiec w I wojnie światowej spowodowała, że wśród Polaków odżyły nadzieje niepodległościowe. Wybuchło powstanie wielkopolskie, które 6 stycznia 1919 r. przyniosło miastu upragnioną wolność. W czasach II Rzeczypospolitej "Zdrojowisko Inowrocław" (taka nazwa obowiązywała oficjalnie od 1922 r.) utrzymywało rangę renomowanego kurortu, o co usilnie zabiegali miejscowi radni i kolejni prezydenci - Józef Krzymiński i Apolinary Jankowski. Jeszcze w okresie zaborów trwogę wśród mieszkańców wywoływały zapadliska spowodowane rabunkową eksploatacją soli, prowadzoną przez koncern "Solvay". To niebezpieczne zjawisko przyhamowało ruch budowlany i dopiero budowa kopalni głębinowej w 1926 r. zmniejszyła istniejące zagrożenia. Wkrótce jednak przyszedł większy regres związany z generalnym kryzysem ekonomicznym, który zwiększył bezrobocie i rozszerzył obszar biedy na sporą część inowrocławskiego społeczeństwa. Priorytetowo traktowane uzdrowisko zdołało wszak zachować swą pozycję, o czym świadczą choćby podjęte w dzielnicy solankowej inwestycje.
W czasie okupacji niemieckiej (1939-1945) Inowrocław stał się siedzibą jednej z rejencji tzw. Kraju Warty. Tutejsza ludność poddana została represjom nie mającym precedensu w dziejach miasta. Setki mieszkańców zginęły w miejscowym więzieniu, wyjątkowo ciężkim obozie na Błoniach, w okolicznych lasach. Kilka tysięcy osób wysiedlono do Niemiec lub Generalnego Gubernatorstwa.
Od 1999 r. Inowrocław jest miastem powiatowym województwa kujawsko - pomorskiego. W ostatnim trzydziestoleciu nastąpił rozwój przestrzenny miasta; powstały nowe osiedla mieszkaniowe, zakłady przemysłowe, szkoły, sanatoria, obiekty kulturalne i sportowe. Blisko 80-tysięczny, wielofunkcyjny ośrodek miejski przestał kojarzyć się wyłącznie z solą i solankami. Zbyt intensywny rozwój uciążliwego dla środowiska przemysłu zachwiał jednak równowagę ekologiczną i niekorzystnie wpłynął na stan uzdrowiska. W 1994 r. samorząd przyjął plan restrukturyzacji miasta, które w złożeniu zachować ma charakter uzdrowiskowo - przemysłowy.
Jest to fragment tekstu pochodzącego ze strony www.inowroclaw.pl.
